DİJİTAL OYUNCAKLAR

Tabletlerin ve akıllı telefonların günlük hayatlarımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmesiyle dijital oyunlar ve oyun bağımlılığı konuları popüler tartışma konuları haline geldiler. Ama aslında dijital oyun diye tabir edilen eğlence ürünlerinin geçmişi 1970’lere kadar dayanmaktadır. 1970’li yıllarda Atari ile hayatlarımıza girdikten sonra bir jenerasyon elinden tetris oyun aletlerini hiç düşürmedi. Nintendo Game Boy’lar bir dönemin en önemli sosyal statü göstergelerinden biriydi. 90lardan itibaren Tamagochi gibi teknolojik oyuncaklardan, PlayStation, Xbox ve Wii gibi oyun konsollarından sonra internet bağlantısının ve taşınabilir akıllı teknoloji aletlerinin gelişmesiyle beraber çevrimiçi oyunlar ve uygulamalar üzerinden oynanan oyunlar 3 yaştan itibaren geniş bir oyuncu kitlesi kazandı. Bir çok güncel araştırma oyunların yararlarını ve zararlarını incelemeye devam ederken, bir çok ebeveyn bu oyunların hayatlarını kolaylaştırıcılığından faydalanırken bir yandan da “acaba çocuğum ekran bağımlısı mı oldu?”, “onu cep telefonu/tablet oyunlarının pençesinden nasıl kurtarırım” gibi sorulara cevap aramakla meşgul.

Oyuncak Endüstrisi Derneği’nin oyuncak sınıflandırmasına baktığımızda göze çarpan ilk ayrım eğitici olan oyuncaklar ve eğlence için olan oyuncaklar arasındaki ayrımdır. Eğitsel oyuncaklar kategorisi 3 yaşa kadar olan “Bebek Elektronik Öğrenme Sistemleri”, 3-5 yaş arası için “Okul Öncesi Öğrenme Sistemleri” ve 5 yaş ve üstü için “Elektronik Öğrenme Sistemleri” olarak üç sınıfa ayrılır. Oyunlar ve yapbozlar kategorisinde LCD ekranı olan Nintendo, PSP gibi “Elektronik Taşınabilir/Masa Üstü Oyunlar” sınıfı ve doğrudan TV’ye bilgisayara ya da başka bir cihaza bağlanan sadece eğlence amaçlı olan oyun konsollarının bulunduğu Tak ve Oyna sınıfı oyuncaklar tanımlanmıştır. Tablet ve akıllı cep telefonları için oyun uygulamaları diğer bir kategoride ele alınır.

Teknolojik oyuncaklar dediğimizde aklımıza dokunmatik ekranlara entegre edilmiş elektronik oyuncaklar, robotlar, yapay zeka izleri taşıyan eğlenceli ve manipüle edilebilir nesneler, cep telefonu ya da tablet uygulamalarıyla kumanda edilebilir oyuncaklar aklımıza gelir.

OYUNCAKLARIN YAŞ UYGUNLUĞU

Doğumdan itibaren çocukların sağlıklı gelişebilmeleri için beş farklı gelişim alanındaki ihtiyaçlarının giderilmesi gerekir. Oyunlar ve oyuncaklar çocukların gelişim alanlarını destekleyici en önemli kaynaklardır. Oyuncak ve oyun seçiminde genelde ilk akla gelen “yaş uygunluğu”dur. Çocuk gelişimi alanındaki uzmanlar yaş kriterinden ziyade çocukların gelişimsel ihtiyaçlarına odaklanılması gerektiğine dikkat çeker. Çünkü her çocuk kendi ritmine göre gelişir ve her çocuk bireysel farklılıkları doğrultusunda farklı ilgilere sahip olabilir, farklı şeylere ihtiyaç duyabilirler. Bu yüzden oyun ve oyuncak konusunda tercih yaparken çocukların gelişimsel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmak önemlidir.

Dijital oyun ve oyuncak kullanımına genel olarak baktığımızda aklımıza ilk gelen bilişsel beceriler (akıl yürütme, problem çözme, strateji geliştirme gibi) açısından zengin imkanlar sağlaması, fiziksel sağlık açısındansa tehlike teşkil etmeleridir. Ekran başına kilitlemiş, hipnotize olmuş şekilde yerinden hiç kalmayan çocuklarda fiziksel hareketsizliğin getirdiği hastalıklar görülme olasılığının arttığı bilinmektedir. Doğru oyun ve oyuncak seçiminin uygun süreler dahilinde kullanılmasıyla çocukların sosyal ve duygusal ihtiyaçları da karşılanabilir.

Bu ihtiyaçlardan öne çıkanlar:

• – Fiziksel Etkinlik İhtiyacı: Ekranlara entegre edilmiş spor aletleri ile çalışan oyun konsolları ile oynan oyuncaklar ile çocuklar eğlenerek hem sportif hareketler yapabilir hem de dans ederek enerjilerini atabilirler.
• – Olumlu Yetişkinlerle Güçlü Bağlar Kurma İhtiyacı: Anne, babalar çocuklarının oyunlarına katılarak, onların oyunlarına merak duyarak, oyunların nasıl oynandığını çocuklarından öğrenerek onlarla ilişki kurabilir, çocuklarının dijital oyunlar sırasında yaşadıkları duyguları onlara yansıtarak duygusal öz-düzenleme becerilerinin gelişimini destekleyebilirler.
• – Anlaşılır Sınırlar ve Yapılandırılmışlık İhtiyacı: Sınırlar çocuklara güven verir aynı zamanda kendi limitlerini deneyebilecekleri bir alan sağlar. Dijital oyunların ve oyuncakların kullanımında yetişkinlerin koyduğu sınırlandırılmalar, özellikle çevrimiçi oyunlardaki güvenlik yapılandırmaları çocukların bu ihtiyacını karşılayabilir.
• – Yeterlilik ve Başarı İhtiyacı: Özellikle ilkokul çağındaki çocuklar için başarılı olmak önem kazanır. Oyunlardan elde ettikler puanlar, yüksek sıralamalar, ekstra can hakları veya enerjiler ve kazanılan ödüller onların kendilerini başarılı hissetmelerini destekleyen pekiştireçler sağlar. Böylece bilgi ve becerileri hakkında geri bildirim almış olurlar.
• – Yaratıcı İfade İhtiyacı: Dijital oyunların bazıları çocukların yaratıcılığını destekleyici alanlar sağlarlar. Çocuklar yaşamak isteyebilecekleri dünyalarını tasarlayabilirler; çizerek yaratıcı ifade becerilerini geliştirebilirler, problem çözerken yaratıcı stratejiler üretebilirler.
• – Öz-Tanım ve Kimlik Belirleme İhtiyacı: Ergenlikle beraber kimlik karmaşasını çözmek insan hayatının odak noktası haline gelir. Dijital oyunlar ve çevrimiçi platformlarda oyunanan oyunlar sırasında çocuklar idealize ettikleri kimlikleri yapılandırmaya ve bu kimlikleri deneyimlemeye başlayabilirler, farklı kimliklerin sınırlılıklarını veya olumlu taraflarını oyun bağlamında keşfedebilirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, çocukların gerçek benlikleri ile idealize ettikleri benlikleri arasındaki farkın ne kadar büyük olduğu ve bunun dijital dünyaya nasıl yansıtıldığıdır.
• – Anlamlı Katılım İhtiyacı: 3 yaştan itibaren çocuklar akranlarıyla daha sık etkileşime girmeye ve onlarla beraber oynamaya başlarlar. İlkokul çağında artık çocuklar bir akran grubu içinde yer almaya başlamıştır. Takım halinde oynanan dijital oyunlar veya işbirlikçi oyunu destekleyen çevrim içi oyun platformları çocukların anlamlı katılım ihtiyacını gidermede etkili olabilir.

DİJİTAL OYUNLARIN FAYDALARI

Yapılan bir araştırma dijital oyun oynamanın, tekrar yoluyla kazanılan becerilerin öğrenilmesinde önemli olan beyin devrelerinin daha iyi çalışmasıyla ilişki olduğunu; masaüstü sanal ortamların motor becerilerin öğrenilmesini destekleyen beyin sistemlerini desteklediğini; haftada 1 saat dijital oyun oynama, daha gelişmiş motor beceriler ve daha yüksek okul başarısı ile ilişkilili olduğunu; haftada 2 saat ve daha fazla oynayan çocuklarda bir beceri artış gözlenmediğini; haftada 9 saat ve daha fazla oyun oynamanın davranış problemleri, akran çatışmaları ve azalmış sosyal becerilerle ilişkili olduğunu bulmuştur (Pujol ve diğerleri, 2016).

Çocukların dijital oyunlar ve teknolojik oyuncaklar ile vakit geçirmelerini tamamen engellemek yerine onların gelişimsel ihtiyaçlarına ve ilgilerine uygun olan, eğitsel bir değer taşıyan, olumlu örnekler sunan, yaşamla bağlantı kurmalarını destekleyen, şiddet, korku, cinsellik gibi öğeler içermeyen, dikkat dağıtıcı veya zararlı reklamlar bulundurmayan dijital oyunlarla sınırları yetişkinler tarafından belirlenmiş süreler dahilinde vakit geçirmeleri desteklenebilir.