MEDYADA GÖRDÜĞÜ ZORLU OLAYLARI ÇOCUĞUMUZA NASIL ANLATMALIYIZ?

Şu sıralar haber bültenleri “zorlu yaşam olayları”yla dolu. Covid salgını gündemden biraz düşmüş gibi görünse de küresel anlamda etkileri hala devam ediyor. Onun yerini Ukrayna-Rusya savaşı aldı; Ekranlarda birçok masum insanın öldüğüne, ailelerin göç etmek zorunda kaldığına tanık oluyoruz. Ekonomik sıkıntıların günlük yaşama yansımalarını, yangınların yol açtığı yıkımları, şiddete uğramış kadınları ve çocukları görüyoruz. Benzer şekilde filmler, diziler ve bilgisayar oyunları da ilgiyi üzerlerine şiddet, korku ve travmatik sahnelerle toplamaya çalışıyor. Yetişkinler, bu içeriklere istedikleri zaman sınır koyabiliyorlarken; medya okur yazarlık becerileri henüz gelişmemiş olan çocuklar bu içeriklere maruz kalmaya devam ediyor.

Çocuklarımız Medyadaki Zorlu Yaşam Olaylarından Nasıl Etkileniyorlar?  

Çocuklar televizyon izlerken veya çeşitli sosyal medya platformlarında zaman geçirirken bazen bilinçli bazen de tesadüfen korku, şiddet, savaş, hastalık gibi zorlu yaşam olaylarına dair haberler, görüntüler ve videolarla karşılaşıyorlar. Bu tür haberleri okuyan ya da videoları izleyen çocukların güven hisleri zedelenerek dünyanın tehlikeli bir yer olduğu algısı oluşabiliyor. Bu durum, iç dünyalarında kendilerine veya sevdiklerine zarar gelebileceği endişesi yaşamalarına sebep olabiliyor. 

Çocuklar bu tip düşünce ve duygularla başa çıkmak için çeşitli tepkiler verebiliyorlar. Bazı çocuklar içe kapanıp sessizleşirken, bazı çocuklar tam tersi daha hareketli ve agresif davranışlar sergileyebiliyorlar. Bazı çocuklar da kendilerinin ve ailelerinin de benzer olayları yaşayabilme ihtimalini düşünüp endişelenerek ebeveynlerinden ayrılmakta ya da ev dışına çıkmakta zorlanıyorlar. Bunların yanı sıra, gece korkuları da ortaya çıkabiliyor. Geceleri kabuslar görüp korkabiliyor, birilerinin gelip onlara zarar vermesinden endişelenebiliyor ve tek başlarına uyumakta güçlük çekebiliyorlar.  Bunlarla birlikte, geceleri ve bazen de gündüzleri alt ıslatma problemleri ortaya çıkabiliyor. Ayrıca, tamamen psikolojik sebeplere bağlı karın ya da baş ağrıları gibi vücutlarında çeşitli bedensel ağrılar hissedebiliyorlar. Bu tepkilerin süresi, sıklığı ve yoğunluğu çocukların psikolojik dayanıklılıklarına ve çeşitli çevresel faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterebiliyor.

Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, zorlu olayları yorumlamak ve baş etmek konusunda çocuklara destek vermek büyük önem taşıyor. Genellikle ebeveynler zorlu yaşam olaylarını çocuklarına nasıl anlatacaklarını bilmedikleri veya anlatılanlardan olumsuz etkilenmelerinden endişelendikleri için bu konuşmaları erteliyorlar. Ama çocuklar özel ve zorlu durumları ilk ebeveynlerinden değil de medyadan veya çevrelerinden yaşlarına uygun olmayan şekillerde öğrendikleri takdirde, bunları kendi bilgileriyle yorumlamaya ve anlamlandırmaya çalışıyorlar. Bunun sonucunda da bahsettiğimiz korkuları ve endişeleri yaşayabiliyorlar.

Zorlu Yaşam Olayları Çocuklara Açıklanırken Nelere Dikkat Edilmeli?

Zorlu durumların nasıl açıklanacağı olayın niteliğine ve çocuğun yaşına, duygusal hassasiyetine göre değişiklik gösterse de genel olarak dikkat edilmesi gereken bazı hususlar var.

Çocuklarınızı Olumsuz Etkilere Yol Açacak Bilgi ve Görüntülerden Uzak Tutun

Çocuğunuzun savaş, ölüm veya şiddet içerikli haberlere ait görüntülere maruz kalmaması için haberleri çocukların uyku saatinden sonra ya da okulda oldukları zaman sürecinde izlemeyi tercih edin. Televizyonu açtığınızda çocuğunuz zorlu durumlara ait görüntülerle karşı karşıya geldiyse panik olmadan televizyonu kapatın. Tepki verirseniz çocuğunuz endişenizi anlar ve korkusu artabilir. Çocuklar arkadaş çevrelerinde veya aile içi konuşmalarda da bu olaylarla ilgili şeyler duyabilirler. Çocuğunuza neler duyduğunu ve buna dair neler hissettiğini sorun ve yargılamadan anlattıklarını dinleyin. Son zamanlarda konuştuğu konuları gözlemleyin. Endişeli görünüyorsa ya da alt ıslatma, tırnak yeme veya tik gibi durumlar ortaya çıktıysa bir uzmandan destek almalısınız.

İlk Bilgilendiren Olmaya Çalışın

Çocuğunuzla zor konuları konuşabilecek düzeyde bilgi sahibi olun ve ilk bilgilendiren olmaya çalışın. Onunla kafasını karıştırmayacak, sadece fikir edinmesini sağlayacak kadar bilgi paylaşın. Bilgileri doğru, kısa, açık ve net bir şekilde aktarın. Bazen çocuğunuzun sorularını nasıl cevaplayacağınızı bilemeyebilirsiniz. Bu durumda panik olmayın ve bilmiyorum diyerek geçiştirmek yerine, soruların cevabını en kısa sürede öğrenip ona açıklayacağınızı söyleyin.

Kitaplardan, Filmlerden ve Çocuk Gelişimi Alanında Çalışan Uzmanlardan Destek Alın

Ölüm, boşanma, yıkım, felaket, göç, şiddet, taciz, terör, savaş gibi zor konuları, bu olayları konu edinen çocuk kitaplarını okuyarak ya da bu temalara sahip filmleri izleyip üzerine sohbet ederek de anlatabilirsiniz. Çocuklar olumsuz duygularını ya da durumları oyunlarına veya resimlerine yansıtırlar. Onlarla bu aktiviteleri yaparak içindekileri paylaşmasına ve kendisini rahat hissetmesine yardımcı olabilirsiniz.

Kafasındaki Soru İşaretlerini Giderin

Çocuğunuz, insanların neden kötülük yaptığını sorgulayabilir. Bir yetişkin olarak bunu sizin de sorguladığınızı söyleyin. Bazı insanların şiddet kullanarak zorluklarla baş etmeye çalıştığını fakat şiddetin iyi bir başa çıkma yolu olmadığını, kimseye şiddet uygulamamak gerektiğini anlatın. Bu insanların sayısının az olduğunu, çok daha büyük bir kesimin güzel şeyler yapmaya ve iyi bir insan olmaya çalıştığını hatırlatın. “Bize bir şey olmaz“, “Bunları aklına getirme“ gibi cümleler çocukların kaygılarını yatıştıran cümleler değildir. Bunlar yerine onu anladığınızı gösterin ve bazen sizin de benzer duygular yaşadığınızı anlatın.

Güvende Hissetmesine Yardımcı Olun

Çocuğunuza, ihtiyaç duyduğu zaman onun yanında olduğunuzu, istediğinde sizinle konuşabileceğini söyleyin. Çocuklar, değerli olduklarını ve korunduklarını hissetmek için sizin yardımınıza ihtiyaç duyarlar. Çocuğunuza samimi bir şekilde onu sevdiğinizi söyleyin. Sevildiklerini ve değer gördüklerini hissettiklerinde çocuklar daha mutlu ve umutlu olurlar, kendilerine olan güvenleri artar. Stres ve travmayla baş edebilme becerilerinizle onlara örnek olun. İlgi, yakınlık, şefkat göstererek ve birlikte vakit geçirerek psikolojik sağlamlıklarına katkıda bulunun. Yapacağınız etkinliklerle çocuğunuzda aile birlikteliğinizin verdiği güveni ve aidiyet duygusunu pekiştirebilirsiniz.

Referanslar

https://www.acevokuloncesi.org/uzman-yazisi/cocuklarla-zor-konulari-konusmak/

https://www.posta.com.tr/anne-cocuk/cocukluk/cocuklarin-aktivitelerden-uzak- kalmasi-psikolojilerini-olumsuz-etkiler-mi-2504808

https://www.habergazetesi.com.tr/yazarlar/16544/cocuklarla-zor-konulari-konusmak

https://bianet.org/files/static/bia_kitaplar/Cocuk_Odakli_Habercilik_Elkitabi.pdf

https://www.oced.org.tr/aileler-icin-cocuklara-yardim-rehberi/

https://www.bbc.co.uk/blogs/aboutthebbc/entries/6c5baf9f-731e-48e6-8468-624fde622e64

https://www.felsefesanatpsikanaliz.com/zorlu-yasam-olaylarina-uyum-psikolojik-dayaniklilik-ve-bilissel-esneklik-serap-kavak/

Altıntaş, M. (2017). İnternet Medyası ve Şiddet: İnternette Sunulan Şiddet Haberlerinin Toplum Üzerindeki Etkisi. Erciyes İletişim Dergisi, 5(1), 182-192. Doi: 10.17680/Erciyesakademia.291893

ErtüRk, Y. D. ve GüL, A. A. (2006). ÇOcuğUnuzu Televizyona Teslim Ermeyin. Ankara: Nobel Yayınları.

YüKsel, Erkan. (2010). Medya ve Habercilik. Konya: Çİzgi Yayınları. FikrimüHim. (2015).

ÇAYKUŞ, E. T., & MUTLU ÇAYKUŞ, T. (2020). Covid-19 Pandemi̇ Süreci̇nde Çocuklarin Psi̇koloji̇k Dayanikliliğini Güçlendi̇rme Yollari: Ai̇lelere, Öğretmenlere Ve Ruh Sağliği Uzmanlarina Öneri̇ler.