ÇOCUKLARIMIZIN BİLİNÇLİ BİRER MEDYA KULLANICISI OLMASINI NASIL SAĞLAYABİLİRİZ?

Teknolojinin doğrudan yaşam biçimimizi, yaşam kalitemizi ve beklentilerimizi biçimlendirdiği günümüzde, çocuklar, televizyon ve radyo gibi geleneksel medya dışında dijital ortamda oyunlar, uygulamalar ve sosyal medya gibi birçok farklı kaynakla etkileşim içindeler. Bu ortamlarda paylaşılan içerikler; çocukların siber zorbalıkla, yaşına uygun olmayan içerikler ve mahremiyet ihlali gibi riskli durumlarla karşılaşmalarına neden olabiliyor. Çocuklarımızın doğru kaynak ve içerikleri seçerek bu riski en aza indirebilmeleri için bilinçli bir medya okuryazarı olmaları büyük önem taşıyor.

Medya Okuryazarlığı Nedir? Çocuklar İçin Neden Önemlidir?

Çeşitli medya iletilerine erişebilme, bu iletileri eleştirel bir bakış açısıyla çözümleyip değerlendirebilme ve kendi medya iletilerini üretip kendini doğru biçimde ifade edebilme becerisi “medya okuryazarlığı” olarak tanımlanıyor.

Çocuk gelişimi alanında yapılan araştırmalar, okul öncesi dönemin, bireylerin fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal alanlardaki gelişimleri için en etkili zaman dilimi olduğunu gösteriyor. Bu yaş grubundaki çocuklar, farklı medya kaynaklarıyla sıklıkla etkileşim halindeler, medya aracılığıyla kendilerine ulaşan iletiler karşısında oldukça savunmasızlar ve içeriklerin olumsuz etkisi altında kalma oranları çok yüksek:

• Ergonomik olmayan kullanımlar, duruş ve omurga bozuklukları gibi sorunlar yaratabiliyor.

• Erken bebeklik döneminde (0-3 yaş) ekranlara maruz kalmak, içerik ve süreye bağlı olarak, görme, algılama, zihinsel gelişim ve dil gelişimini olumsuz etkileyebiliyor.

• Eğitici olmayan içerikler zihinsel ve davranışsal gelişim ile iletişim alanında olumsuz etkilere yol açabiliyor.

• Çok fazla uyarıcı içeriği uzun süre izleyen çocuklarda dikkat eksikliği ve odaklanamama gibi sorunların ortaya çıktığı görülüyor. Bu sorunlar geçici ya da kalıcı hasar bırakabiliyor.

• Şiddet içeriklerinin bulunduğu programları izlemek, çocukların ruhsal gerilimlerini ve öfke eğilimlerini artırıyor. Bu içerikler, çocukların duygu ve dürtülerini düzenleme becerilerini olumsuz etkiliyor.

• Yaşa uygun olmayan içerik, sağlıksız bir ruhsal ve zihinsel gelişime sebep olabiliyor.

• Güvenli olmayan içerikler siber zorbalık, çevrim içi istismar, güvenlik ve bilgi gizliliği ihlali gibi sorunlarla karşılaşılmasına neden oluyor.

• Ekrana uzun süreler maruz kalmak (günde iki saatin üstünde), ileriki yıllarda okul başarısını düşürüyor ve duygusal zekâ gelişimini olumsuz yönde etkiliyor.

Çocuklarımızın, medyanın yanlış kullanımı sonucu ortaya çıkabilecek bu etkilerden korunabilmeleri için bilinçli bir medya okuryazarı olmaları oldukça önemli. Çocuklarımızın bilinçli bir medya okuryazarı olmaları;

• Eleştirel düşünme ve kendini ifade etme becerilerinin gelişimine,

• Bilginin amacını anlamada farklı bakış açılarını görebilmelerine,

• Medyanın kültürümüzdeki yerini tanımlayabilmelerine, bilinçli ve donanımlı birer tüketici olmalarına,

• Medyanın sunduğu iletileri daha iyi anlamlandırıp, yaşamlarını daha güvenli bir şekilde devam ettirmelerine,

• Medyanın bireyin düşüncelerini, inançlarını ve davranışlarını etkilemek konusundaki gücünü kavrayıp, kendilerini medya bağımlılığından korumalarına,

• Edilgen değil etken, tüketen değil üreten bireylere dönüşmelerine destek verecektir.  

Çocuklarımızın Bilinçli Birer Medya Okuryazarı Olmalarına Nasıl Yardımcı Olabiliriz?

Bilinçli birer medya okuryazarı olmalarını sağlayabilmek için çocuklarımızın, kullandıkları medya ve içeriklerine sorgulayıcı yaklaşmalarını, üzerinde düşünmelerini ve tartışmalar yürütmelerini teşvik etmek gerekiyor. Şu örnek sorular, çocukların içerikle ilgili düşünmelerine ve farkındalık kazanmalarına yardımcı olabilir:

• Günlük ve haftalık olarak ekran karşısında ne kadar zaman geçiriyorsun? Bu süre senin yaşın için uygun mu? Yerine getirmen gereken sorumluluklarını olumsuz etkiliyor mu? 

• İzlediğin kanallar, okuduğun içerikler ne mesaj veriyor? Bu mesajlar senin yaşına uygun, anlayabileceğin bilgiler içeriyor mu? Hangi içerikler sende olumsuz duygulara yol açıyor?

• İçeriği kim üretiyor? Bu kişi verdiği mesajları üretebilecek yetkinlik ya da donanımda mı? Başka kaynaklar aynı konuyla ilgili hangi bilgi ve mesajları veriyor? Ortak noktaları ve farklılıkları neler? Bunlarla ilgili sen ne düşünüyorsun?

• İçeriklerdeki mesajlar bir bilgiye mi yoksa deneyime veya kişisel görüşe mi dayanıyor? Onun görüşleri ya da deneyimleri senin için ne kadar geçerli olabilir?

• İçerikteki konuyla ilgili bilgiler etraflıca mı yoksa sadece ilgi çekeceği düşünülen yönüyle mi paylaşılıyor? Paylaşılmayan ya da gösterilmeyen eksik bölümler o konuda yanlış bir fikrin oluşmasına neden olabilir mi? Neden o bölümler paylaşılmamış olabilir?

• Bilgi ya da mesajlar yanlı ya da çarpıtılarak paylaşılmış mı? Öyleyse, neden bu şekilde paylaşılmış olabilir?

• İzlediğin reklamlarda vaat edilenlerle ürün örtüşüyor mu? Farklar var mı? Nerelerde fark var? Neden bu konularda bir bilgi sunulmamış olabilir?

• İçerikleri ya da kanalları sadece izliyor ya da okuyor musun? Sen de içerik üretip paylaşıyor musun? İçerik üretenlerin yerinde sen olsaydın, sen neyi farklı yapardın?

Çocuklarınıza sorgulama alışkanlığını kazandırırken onlara doğru veya yanlışın ne olduğunu söylemek yerine, sorgulama ve fikir alışverişi alışkanlığını edindirmeye odaklanmalısınız. Bu süreci verimli şekilde yönetebilmek için, kendi fikirlerinizi ve deneyimlerinizi çocuğunuzla paylaşmalı, onu sorgulama alışkanlığı ve içerik seçme becerilerini günlük yaşamda uygulaması için teşvik etmelisiniz.

KAYNAKÇA

Bostancı, M. (2019). Medya Okuryazarlığı. Ankara: Nobel Yayınevi.

Kalan, Ö. G. (2010). Medya Okuryazarlığı ve Okul Öncesi Çocuk: Ebeveynlerin Medya     Okuryazarlığı Bilinci Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi| Istanbul University Faculty Of Communication Journal, 1(39), 59-73.

Livingstone, S. &. (2008). Parental Mediation of Children’s Internet Use. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 581-599.

Pérez Tornero, J. M. (2008). Teacher training curricula for media and information literacy. In International Expert Group Meeting. UNESCO Headquarters, Paris. Disponible en.

Topçu, S., 2018. Çocuk ve Sanal Ortam. Kocatepe Tıp Dergisi, pp.11-16.

What is media literacy, and why is it important? Common Sense Media: Ratings, reviews, and advice. (n.d.). https://www.commonsensemedia.org/news-and-media-literacy/what-is-media-literacy-and-why-is-it-important.