ÇOCUĞUNUZUN ROL MODELİ KİM?

Çocukların rol modellerini nasıl seçtiklerini anlamanın en kolay yolu onların nasıl öğrendiğini, tepkilerini neye göre verdiklerini, nelerden etkilendiklerini fark etmekten geçer. Genetik yapıları dışında hayata boş bir sayfa olarak gelen miniklerin birinci gün itibariyle yapacakları birçok şey tamamen gördükleri davranış ve tepkilerin taklidiyle olacaktır. Peki çocuklar en çok kime maruz kalıyorlar? Çekirdek aile yapısının yaygınlaştığı toplumumuzda çocukların en çok vakit geçirdiği kişiler ebeveynleri, sonrasında ise varsa bakım veren anneanne, babaanne, bakıcı gibi diğer kişiler olarak değerlendirilebilir. Okul çağıyla birlikte öğretmenler ve bazen arkadaşlar çok önemli rol oynarken çocuğun sosyal ortamı genişledikçe model alabileceği kişilerin sayısı artar.

Tabii rol modellerin sadece hayatımızın içindeki kişilerden seçilmediğini unutmayalım. Yaş ilerledikçe dizi ve film oyuncuları da rol modelleri içine girerken çizgi filmlerdeki tamamen kurgu karakterlerin de çocuklar üzerinde ne kadar önemli etkileri olduğuna dikkat çekelim.

Çocuklar rol modellerini neye göre seçer?

En fazla vakit geçirdikleri kişiler en çok öğrendikleri kişilerdir. Öğrenme illa doğrudan da olmayabilir. Çocuğunuza çok esnek davranırken, seçimlerini kendisi yapmasına izin verirken, boyama yaptığında dışarı taşırmasına olumsuz hiçbir tepki vermezken çocuğunuz yine de mükemmeliyetçi olabilir. Yıllarca dolabınızı toplarken gösterdiğiniz titizliğinizi izleyen, işlerinizle ilgili aldığınız notlardaki düzeni fark eden, misafir geldiğinde masayı özenle nasıl kurduğunuzu gözlemleyen bir çocuk, ona hiç söylenmese bile kendisinden de beklentinin bu olduğunu düşünebilir. Çocuklar hayatlarında nelerle karşılaşırlarsa kişilikleri çoğunlukla bu doğrultuda gelişecektir. Bu doğal model almadır. Bir de çocukların güçleri ya da güzellikleri nedeniyle etkilendikleri, çok şeye sahip oldukları için özendikleri, çevrelerini gözlemlerken diğer insanların olumlu tepkilerinden yola çıkarak fark ettikleri karakterler vardır. Bunlar yetişkinler için teyze, patron, en sevdiği kitabın yazarı yani hayatımızın içinden gerçek kişiler olabileceği gibi çocuklar tarafından baktığımızda uçabilen, öldürmesi/şiddete başvurması mazur görülen, süper güçleri ile başarılı olan karakterler de olabilir. Çünkü çocuklar ancak etkilendikleri kişileri rol model olarak seçerler. Cinsiyet ve ilgi alanları da bu seçimde belirleyici olur.

Aileler ne yapmalı?

Yaşına göre bile olsa çocuklar bir şey izlerken yanlarında olun, birlikte izleyin ve aralarda yorumlar yaparak çocuğu da düşünme sürecinin içine katın. Yanlış bulduğunuz davranışları sorgulayın, takdir ettiklerinizi vurgulayın. Böylelikle neleri onayladığınız ve aslında ondan ne beklediğinizi anlatırken yanlış olan davranışları da görmesine izin vererek kötü sonuçlarını birlikte değerlendirebilirsiniz. Her izleme, her çizgi film tabi ki bir analize dönüşmemelidir ama bazen keyifli vakit geçirirken eğitici olabilme fırsatı yaratabilirsiniz. Mutlaka seyir sırasında değil, birlikte bir oyun oynarken de çok hoşlandığı bir filme gönderme yapıp “Hatırlıyor musun … filmde ne yapmıştı, sonra başına neler gelmişti?” şeklinde paylaşımda bulunabilirsiniz. Böylelikle rol model seçiminde çocuk adına kararı siz vermeden yönlendirme yapabilirsiniz.

Çocuklar bir karakterle ilk karşılaştıklarında kaç yaşında olurlarsa olsunlar o zamana kadar edindikleri bir davranış biçimi, değerler sistemi ve bilgi birikimi mutlaka oluşmuştur. Önemli olan karşılaşma öncesi bu alt yapının ebeveynler tarafından sağlıklı kurulmuş olmasıdır. Aileniz içindeki ahlaki değerleriniz, çocuğun zaman içinde öğrendiği adalet duygusu, okulda ve evde kabul edilebilir sayılan davranışların ölçüsü bu alt yapıyı hazırlar. Yalan söylemenin doğru olmadığı ya da vurmanın kesinlikle kabul edilmediği bir ortamda büyüyen çocuk bu davranışları sergileyen kişi ya da kurgu karakterlerden daha az etkilenirken dürüst bir öğretmen figürünü rol model almayı tercih edebilir. Aynı şekilde sözlü ya da fiziksel şiddete maruz kalmış, çevresinde hırsızlık görmüş bir çocuğun ise bazı filmlerde eğlenceli ve popüler olarak gösterilen olumsuz karakterlerin tavırlarını taklit etmesi tesadüf olmayacaktır. Hayatın kendisinde olduğu gibi televizyonda da iyi ve kötü karakterler mevcuttur, çatışma olmadan gelişme de olmaz. Bütün iyi niyetimize rağmen negatif davranış ya da sözlerin daha dikkat çekici olmasını engelleyemeyebiliriz. Çok zararsız bir tiyatro oyunundan çocuğun kelime dağarcığına eklediği tek kelimenin “ahmak” olması bu nedenle garip değildir.

Çocuklara yasaklar getirerek ve aşırı korumacı davranarak onları şekillendirmek çok zordur. Bir kısmı boyun eğse de kimisi yalana ve gizliliğe kimisi de sizinle inatlaşma yoluna gidebilir. İletişim kanallarınızı her zaman açık tutup neler düşündüklerini ve neye ihtiyaçları olduğunu takip etmek önemlidir.

Kötü karakterlerin daha popüler olduğu televizyon dünyasında ve çocukların ebeveynlerinin kontrolü dışında çok fazla kişiyle yollarının kesiştiği çağımızda doğru rol model edinebilmeleri için onları hayata güvenli şekilde hazırlamak, stresle baş edebilmeleri için uygun yöntemleri göstermek ve kendi değerler sisteminiz doğrultusunda sizin onlara doğru birer rol modeli olmanız en etkili yöntem olacaktır.