ÇOCUK EDEBİYATINA REHBERLİK HAKKINDA

Teknolojik gelişim ve artan küresel etkileşimle birlikte yaşanan değişimlerden çocuk edebiyatı da etkileniyor. Bu durum çocuk edebiyatı alanında, teorik kitaplara duyulan ihtiyacı da artırıyor. Bu ihtiyaç, başta ebeveynler, öğretmenler ve araştırmacılar için yayımlanan binlerce eseri nasıl değerlendirecekleri konusunda düğümleniyor.

Çocukların nitelikli edebiyat eserleriyle buluşmasına yardımcı olmak isteyenler için, sayısı az da olsa ülkemizde önemli eserler yayımlanmaya devam ediyor. Bunlardan biri olan “Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış” adlı çalışma, çocuklara kitap seçme konusunda rehberlik eden, başta öğretmenler olmak üzere bütün ilgililerin karşılaştığı sorunlara odaklanmış bir kaynak eser niteliğinde.

Eser ABD’de kütüphaneci ve akademisyenlerce 1970’li yıllardan itibaren tecrübe edilmiş içeriğe sahip ve ortaya çıkan yeni durumlara göre güncellenerek geliştirilmiş. Kitap, çocuk edebiyatı alanındaki kuramsal sorunları, çocuk edebiyatı eserleri üzerinde uygulamalı olarak göstererek, teoryle pratik arasındaki ilişkiyi somut bir şekilde yansıtıyor. Kitabın dikkat çekici bu yönü, maalesef örnek gösterilen eserlerin -“metin seti” başlıklı listelerde yer alanlar dahil- önemli bir kısmının ülkemizde henüz yayımlanmamış olması yüzünden tam anlaşılamıyor. Ancak kitabın, Türkçe çocuk edebiyatı bağlamında benzer özgün çalışmaların yapılmasına ilham verici katkısı, çocuklara kitap seçimi konusunda rehberlik etme durumunda olan kişileri, eserlerin Türkçedeki benzerlerini bularak bu konuda kendilerine özgü çalışmalar yapmaya yönlendiriyor.

“Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış” adlı eser, her şeyden önce kitabın adından başlayarak, çocuk edebiyatına eleştirel bir yaklaşımı gündeme getirmesi bakımından önem arz ediyor. Çocuk edebiyatının, edebî eser niteliklerinden feragat edilerek oluştuğu şeklindeki algıyı değiştirecek kuramsal bir çerçeve çizmesi de dikkat çekici. Eserin bu açıdan hazırlanmış ilk bölümü “Edebiyat Nedir?” başlığını taşıyor. Genel okuyucu için de bilgilendirici olan bu bölümü edebiyat eserlerinde ve teorisindeki değişimleri ele alan “Çocuk Edebiyatındaki Sorunlar ve Köklü Değişimler” bölümü izliyor. Bu kısımda ise, çocuk edebiyatı alanındaki “radikal değişiklikler” üzerinde duran çalışma, çocuk kitaplarının çeşitli teknolojik aletlerle dijital bir ürüne dönüşmesi yanında, çok kültürlülük ve yetişkin konularının çocuk edebiyatında artan önemi üzerinde duruyor.

Çocuk edebiyat eserlerinde artan kurgusal karmaşıklık düzeyi, edebî türler arası ilişkiler ve cinsiyet tartışmaları gibi üzerinde durulan sorunların, önümüzdeki yıllarda ülkemizde de daha ciddi bir şekilde tartışılacak olma ihtimali bölümün önemini artırıyor.

Kitabın dikkat çeken bölümlerinden bir diğeri “Ömür Boyu Okuma Alışkanlığı” başlığını taşıyor. Bu başlık altında kitap boyunca çocuk edebiyatı bağlamında yapılan tartışmaların nihai hedefi üzerinde duruluyor denilebilir. Sınıf ortamında uygulamalı okuma çalışmaları üzerine öneriler getiren bölümün öğretmenler tarafından olduğu kadar eğitim sistemine yön verenlerce de dikkatle okunması gerekiyor. Öncelikle “okuma” kavramı üzerinde durulan bölümde, yeni bir tanımlama da yapılıyor. Buna göre okuma eyleminin, eserde verilen mesajın farklı bağlamlarda değerlendirilerek ve değişen okur niteliklerine göre ele alınarak kazandığı anlamlar ile eserin zenginleştirilmesi öneriliyor. Buna göre üç de yöntem sunuluyor. İlki Etkileşim İçeren Sesli Okumalar; bir çocuk kitabının sınıfta –ve elbette başka mekânlarda da- seslendirilmesi üzerinde durulan kısımda sesli okumanın her gün yapılması gerektiği, beş dakikayla başlayıp çocukların dinleme süresi geliştikçe otuz beş dakikaya kadar uzatılabileceği, özel bir vakitte uygulanması gerektiği ve çocukların iyi dinlemelerine yardımcı olmak için okumaya ifade, drama ve heyecan katılması zorunluluğu üzerinde durulmakta (s.335).

İkinci yöntem Kitapları Tartışmanın Önemi başlığında sunuluyor ve çocuklarda eleştirel düşünmeyi geliştirici bir çalışma öneriliyor. Üçüncü yöntem Serbest Okuma olarak ifade edilmiş ve kavram çocuğu kitapla baş başa bırakmaya dayalı yaygın okuma biçimi için kullanılıyor. Bu üç okuma yönteminin en önemli hedefi ise çocukların ömür boyu okuma alışkanlığı kazanması ve çocukların okuryazar kitlenin bir parçası hâline gelmesi…

Eser, bu bölümler dışında Resimli Kitaplar, Çocuk Edebiyatında Tür, Karakter, Olay Örgüsü, Zaman ve Mekân gibi 14 bölümden oluşuyor. Her bölüm içinde “üzerinde düşünelim” kısımları ile konunun anlaşılması için çeşitli tartışmalar gündeme getiriliyor. Bu da çok bölümlü, küçük puntolu, 360 sayfalık büyük boy kitabın daha dikkatli okunmasına yardım ediyor. Bölüm sonlarındaki “metin seti” kısımları ise, bölümdeki teorik sorunun yansıdığı edebî eserlerin listesini sunarak, okuyucuları uygulamalı incelemeler yapmaya yönlendiriyor. Kitabın sonunda ayrıca ek olarak Çocuk Kitabı Ödülleri ve Çocuk Dergilerinden Seçmeler ile bir de Yazın Terimleri Sözlüğü yer alıyor.

Çocuk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış, çocuk edebiyat eserlerini ele alırken edebiyat eleştirisi alanındaki güncel gelişmelere uygun olarak özellikle metinlerarasılık ve okur tepkisi yaklaşımlarına öncelik veriyor. Bu iki yaklaşım, eserin bütün bölümlerine uygulanarak eserin öncelikli tutumu örneklendiriliyor. Edebiyat eserinin özgün yapısında ortaya çıkan edebî değeri ihmal etmeden, eseri diğer metin ve okur bileşenleri ile ele almanın çocuklar için önemli katkılar sağlayacağı açıktır. Bunlardan biri de çocukların eleştirel düşünme becerilerindeki gelişme olacaktır. Bu da yayımlanan binlerce eserin çocuklara nasıl tavsiye edileceği konusunda yetişkin rehberlerin yükünü hafifletecek bir sonuç doğuracaktır. Çocuklar gelişen eleştirel düşünme becerileri ile nitelikli eseri diğerlerinden ayırt edebilecektir. Böylece kim bilir, bir süre sonra çocuklar, nitelikli çocuk edebiyatı eserlerinin yayımlanması konusunda daha belirleyici bir konumda olacaklardır.