ÇOCUKLARDA PLANLAMA BECERİSİ VE ZAMAN YÖNETİMİ

Planlama becerisi, günlük hayatta çoğunlukla farkında olmadan kullandığımız, erken yaşlarda gelişmeye başlayan, zaman içinde de otomatikleşen bir beceridir. Yemek yaparken, araba kullanırken, okul çantası hazırlarken veya bir sorunu çözerken yaptığımız belirli planlar doğrultusunda hareket ediyoruz.

İçinde bulunduğumuz çağda her şeyin hızla akıp gitmesi, bizi bitmek bilmeyen bir yetişme telaşı içine sokuyor. Hepimiz üzerimizde yoğun bir zaman baskısı hissediyor, zamanı daha iyi yönetme ihtiyacı duyuyoruz. Bu durum, çocukları da benzer şekilde, derinden etkiliyor. Çocuklar da bizler gibi okul, ev ve sosyal alanlarındaki sorumluluklarını dengelemekte güçlük yaşıyorlar.

Planlama ve zamanı verimli kullanma becerileri yeterince gelişmeyen çocuklar; ders çalışmaya başlamada, okul çantasını hazırlamada, verilen görevleri tamamlamada, problem çözerken hangi adıma öncelik vereceğini seçmede, hedef belirlemede ve hedefe ulaşmak için gerekli olan süreci yönetmede sorunlar yaşıyorlar. Aynı zamanda, bu becerilerinin yeterince gelişmediği, yetişkinler tarafından fark edilmediği için de genellikle tembel ya da motivasyonsuz olarak değerlendiriliyorlar.

Çocuklara planlama yapmayı ve zamanı bilinçli kullanmayı öğretmek, üzerine düşünülmesi gereken önemli bir konudur. Biraz geçmişe gittiğimizde, saçımızı toplama biçimimizden defter seçimimize, hangi renk kalem kullanacağımızdan hangi sıraya nasıl oturacağımıza kadar pek çok şeyin büyüklerimiz tarafından belirlendiği bir sistemde büyüdüğümüzü hatırlamak güç olmayacaktır. Belki de bu yüzden, bizler de tıpkı kendi ebeveynlerimiz gibi çocuklarımızı kendi başlarına bırakmıyor, sürekli neler yapmaları gerektiğini söyleyip duruyoruz. Hatta çoğu zaman, hiç sorun yaşamasınlar diye problemlerini onlar adına çözüyoruz. Böyle yaparak farkında olmadan çocuklarımızın planlama becerilerinin gelişimini engelliyoruz. Üstüne bir de neden kendi başlarına bir şeyler yapamıyorlar diye sık sık eleştiriyoruz.

Çocuklara, zamanın tükenen bir kaynak olduğunu ve bu kaynağı bilinçli biçimde tüketmeyi erken yaşlarda öğretmeliyiz. Çünkü birçok temel alışkanlık ve davranış biçimi erken çocukluk döneminde kazanılıyor. Bunun için de çocukların öncelikle, problemlerle karşılaşmaları ve çözüm üretmelerine fırsat verilen ortamlarda büyümeleri gerekiyor. 

Örnek oluşturmalıyız

Çocuklar pek çok şeyi, en yakın çevreleri olan aile üyelerinin davranışlarını model alarak öğrenirler. Bu yüzden anne ve baba olarak kendi davranışlarımızı gözden geçirip, değiştirmemiz gerekenleri çocuklarımıza örnek olacak şekilde yeniden düzenlemeliyiz. Çocuklarımıza bu beceriyi kazandırmak istiyorsak, önce kendi hayatımızda işlevsel planlamalar yapan ve bu planlara sadık kalan ebeveynler olmalıyız. Ancak, eğer bizler oluşturduğumuz programları sık sık bozuyorsak ve zamanımızı planladığımız biçimde kullanamıyorsak, bizi model alan çocuklarımızın da benzer davranışları sergilemesi kaçınılmaz olacaktır.

Planlamanın önemini anlatmalıyız

Çocuklara planlamayı ve zaman yönetimini öğretirken beklentilerimizin neler olduğunu, nedenlerini ve tercihlerinin doğuracağı sonuçları, net ve anlaşılır biçimde aktarmak faydalı olacaktır. Bunu yaparken emir ve gereklilik kipleri kullanmaktan, sert üsluptan ve nasihat vermekten uzak durmalıyız. 

Onlar adına yapılacak planlamalar için görüşlerini almalıyız

Ebeveynler olarak genellikle, çocuklarımızın fikirlerini almadan onlar için planlar yapıyoruz. Ancak yaptığımız planlarla ilgili onlarla sohbet etmek, zamanıyla ilgili haber vermek ve görüşlerini sormak planlama becerilerinin gelişimini destekleyecek son derece önemli unsurlardır. Bu yüzden, küçük yaşlardan itibaren çocuklarımızı aile içi sohbetlere ve karar süreçlerine dahil etmeli, alınacak bir eşya ya da ailece gidilecek bir yerle ilgili fikirlerini almalı, öneri ve tekliflerde bulunmalarına fırsat vermeliyiz. 

Öncelik belirlemeyi öğretmeliyiz

Yapmaları gerekenler ile yapmak istediklerinin önceliğini ayırt etmelerine yardım etmeliyiz. Her şeyi istedikleri zaman yapamayacaklarını sebepleriyle birlikte anlatarak, öncelik sıralaması yapmaları gerektiğini belirtmeliyiz.

Sorumluluk almalarına fırsat vermeliyiz. 

Odasını düzenleyen, çamaşırlarını kendi toplayan, ödevlerinin takibini kendisi yapan çocukların planlama ve zaman yönetimi becerileri kendiliğinden gelişecektir.

Ajanda kullanma alışkanlıklarını geliştirmeliyiz

Ajanda kullanma alışkanlığı kazandırmak, yaşa bağlı olarak belirli zaman diliminde neler yaptıkları ve yapacakları ile ilgili konularda sohbet etmek faydalı olacaktır. Örneğin “Hafta sonu neler yapmayı düşünüyorsun?” “Sabah kalkınca ilk ne yaptın?” “Okuldan geldikten sonra neler yapmayı planlıyorsun?” gibi sorular sorarak çocuğunuzun öncelikleri ve zamanı nasıl kullanacağı üzerine düşünmesine yardımcı olabilirsiniz.

Takım etkinlikleri yapabiliriz

Satranç, Dama, Scrabble, Penguin Pile Up, Tabu Junior, Cluedo Junior vb. kutu oyunları oynamak planlama becerilerinin gelişmesine destek olacaktır.

Kaynakça:

E. Dağlıoğlu ve F. Çakır/Erken Çocukluk Döneminde Düşünme Becerilerinden Planlama ve Derin Düşünmenin Geliştirilmesi Eğitim ve Bilim Dergisi,32. Cilt, 144. AİBÜ